آبش خاتون
آبش خاتون ( ملیت: ایرانی قرن: 7 ) (تر.) آخرین از اتابكان فارس دختر اتابك سعد بن ابوبكر. وى پس از سلجوقشاه در 666 پادشاهى فارس یافت، و به میل هولاگو با منگوتیمور پسر هولاگو ازدواج كرد، و به سال 686 در تبریز درگذشت، و با فوت وى سلسله اتابكان فارس (سلغریان) منقرض گردید. 672 -662 ق و 683 -682 ق، از زنان فرمانروا. وى دختر سعد بن ابوبكر زنگى (658 ق) و تركان خاتون و همسر منگو تیمور، پسر هلاكوخان (663 -654 ق)، و آخرین اتابك از خاندان سلغرى بود. در سال 661 ق سلجوق شاه با دسیسه تركان خاتون از دژ استخر رهایى یافت و حكومت شیراز را در دست گرفت و از بیم نفوذ و فتنهانگیزىهاى تركان خاتون، نخست وى را به همسرى خویش درآورد و در پى آن او را به قتل رساند. هلاكوخان مغول با آگاهى از قتل تركان خاتون و سرداران مغولى در شیراز، لشكرى به قصد سركوب سلجوق شاه فرستاد. او از برابر لشكر هلاكو گریخت و پنج ماه بعد به قتل رسید (662 ق) و پس از او ابش خاتون را كه به همراه خواهرش در دژ سپید زندانى بود در همان سال به حكومت رساندند. به نوشته رشیدالدین فضلاللَّه، ابش خاتون در زمان تركان خاتون نامزد منگوتیمور شد و ازدواج وى در آغاز حكومتش و توسط جدهى او یاقوت تركان در دربار مغولان صورت گرفت. در رجب 663 ق، قاضى شرفالدین ابراهیم از سادات شیراز كه ادعاى مهدویت كرده بود بر ابش خاتون شورید اما شكست خورد و كشته شد. از آن پس نابسامانى اوضاع شیراز و ناتوانى ابش، عملا حكومت شیراز را از دست او بیرون آورد، به نحوى كه از حكومت جز نام براى او چیزى نماند. در پى این حوادث اباقاخان (680 -663 ق) كارگزارانى به شیراز گسیل داشت و در سال 672 ابش خاتون به همراه یك تن از آنان روانه دربار اباقاخان در تبریز شد. اقامت ابش تا 682 ق و به مدت ده سال به درازا كشید. در این سال اباقاخان حاكم شیراز را بركنار و ابش خاتون را به جاى وى گماشت. استقبال مردم شیراز از او و پشتگرمى وى به خان مغول سبب شد تا او رفتارى خودسرانه با مردم در پیش گیرد. پس از پیروزى ارغون خان بر احمد تكودار (683 ق) وى ابش خاتون را از حكومت شیراز بركنار كرد و به تبریز فراخواند و سید عمادالدین را با فرمان ویژه به جاى او منصوب كرد. پس از ورود سید به شیراز ابش خاتون به تحریك و توطئه علیه وى برآمد و سرانجام در شوال آن سال به دست گماشتگان ابش كشته شد و سپس برخى از خویشاوندان او به قتل رسیدند. فرزند سید كه جان سالم بدر برده بود به تبریز رفت و ارغون خان را از حوادث شیراز آگاه كرد. ارغون خان ابش خاتون را به تبریز آورد. او در دادگاهى محاكمه و مجرم شناخته شد و به پرداخت پول نقد به خانواده مقتولان محكوم گردید. ابش خاتون پس از یك سال و چند ماه از بركناریش در سال 685 ق در تبریز درگذشت. او را به شیوه مغولان با ظرفهاى طلایى و نقرهاى پر از باده در چرنداب تبریز به خاك سپردند و پس از چندى جنازهاش را به شیراز منتقل كردند و در رباطى كه خود بنا نهاده بود دفن كردند. برخى مدفن او را مدرسه عضدیه نیز مىدانند. پس از مرگ، اموال او را مطابق وصیتش تقسیم كردند: یك بخش به دخترش كردوچین، یك بخش به شاهزاده الفانچى. یك بخش به ممالیك و آزاد شدگان و بخش دیگر به طایجو پسر منگوتیمور تعلق گرفت. وى مدرسهاى در كوى طناببافان و رباطى در شیراز بنا كرد كه آرامگاه خانوادگى سلغریان بود. آثار این رباط اكنون به صورت بناى آجرى مانند و نیمه ویرانى در بیرون دروازه قصابخانه شیراز برخاست كه معروف به خاتون قیامت است. برخى منابع او را آبش خاتون نیز نوشتهاند.[1] |
| |
| برگرفته از کتاب: فرهنگ فارسی معین (جلد پنجم) منابع زندگینامه: [1] منبع: تلخیص از: مقاله «ابش خاتون»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، 577 -575 / 2. |
http://www.rasekhoon.net/mashahir/Show-114414.aspx
نظرات